(خطبة الکتاب)

اَلۡحَمۡدُلِلّٰهِ وَسَلَامُ عَلٰي  عِبَادِه  الَّذِيۡنَ صۡطَفٰي

سڀ تعريف الله جي لاءِ ثابت آهي ۽ ان جي برگزيدن ٻانهن تي سلام آهي.

سمجهاڻي : اختيار ڪيل سُهڻي ڪم تي سهڻي وصف کي حمد سڏيو ويندو آهي جيتوڻيڪ اهو حڪمًا هجي. حمد جو حقيقي مستحق الله ﷻ آهي، ان جي لاءِ ان جي ذات ۽ صفات تي حمد ڪيو ويندو آهي. ٻئي لاءِ حمد ۽ ساراهه عاريةً هوندي آهي ڇوته هر حمد ان جو ئي آهي ۽ ان ڏانهن ئي موٽي ٿو. هن ڪتاب جي ”بِسۡمِ اللهِ الرَّحۡمٰنِ الرَّحِيۡمِ“ کان پوءِ حمد سان شروعات ڪرڻ الله ﷻ جي قرآن ڪريم جي اقتداء ۽ ان فرمان جي اطاعت آهي جيڪو صدرِ نبوت کان ظاهر ٿيو ته”کُلُّ اَمۡرٍ ذِي بَالٍ لَايُبۡدَءُ فِيۡهِ بِ بِسۡمِ اللهِ الرَّحۡمٰنِ الرَّحِيۡمِ  (وَ فِيۡ رَوايَةٍ بِحَمۡدِاللهِ) فَهُوَ اَقۡطَعُ وَ فِيۡ رَوايَةٍ فهو اَبۡترُ وَفِيۡ رَوايَةٍ اَجۡذَمُ.“ يعني جيڪو به شاندار امر بِسۡمِ اللهِ الرَّحۡمٰنِ الرَّحِيۡمِ  سان ۽ هڪ روايت مطابق حمد سان شروع نه ٿو ڪيو وڃي ته اهو (برڪت کان) ڪٽيل آهي.“ مطلب ته نهايت ناقص ۽ گهٽ برڪت وارو آهي. محدث امام ترمذي ߋ حمد ۽ سلام جي صيغن مان اهو اختيار ڪيو آهي جيڪو الله ﷻ پنهنجي حبيب ﷺ کي سيکاريو آهي”قُلِ الۡحَمۡدُ لِلّٰهِ وَسَلَامُٗ عَلٰي عِبَادِهِ الَّذِيۡنَ اصۡطَفٰي.“ ”سَلَامُٗ“ هن ۾ تنوين يا تعظيم جي لاءِ آهي جيئن قرآن ڪريم جي آيت ” ہُدًی لِّلْمُتَّقِیۡنَ ۙ﴿۲﴾  جي لفظ ”ہُدًی“ ۾ آيل آهي. يعني نهايت وڏو سلام جيڪو عظيم مبلغ ۽ جسيم قد وارو هجي نه ان جي اونهائي جو ادراڪ ٿي سگهي ۽ نه ان جو صحيح اندازو لڳائي سگهجي يا تنوين تَعۡمِيۡمَ (عام ڪرڻ) جي آهي جيئن عربي مقولو آهي :”تَمَرَةُٗ خَيۡرُٗ مِّنۡ جَرَادَةِِ“ ۽ حمد کي معرفھ ۽ سلام کي نڪره ان جي ڪري آندو ويو آهي ته الله ﷻ ۽ نبين عليهم الصلواة والسلام جي وچ ۾ امتياز ظاهر هجي، اَللهُ اَللهُ آهي ۽ انبياء عليهم الصلٰوة والسلام ان جا ٻانها آهن ٻانهو ڪيترو به اعلى ۽ عظيم مرتبي تي فائز ٿئي تڏهن به ٻانهو آهي ۽ الله ﷻ جو محتاج آهي. جيئن علامه بوصيري ߋ فرمايو آهي.

دَعۡ مَا اَدّعَتۡھ النَّصَارَيٰ فِيۡ نَبِيِّهِمۡ                   وَاحۡکُمۡ بِمَا شِئۡتَ مَدۡحًا فِيۡهِ وَاحۡتَکِمۡ

 يعني جيڪا نصارن پنهنجي نبي عيسى (علٰي نبينا وعليه الصلٰوة و السلام) جي متعلق خدا هجڻ جي دعوى ڪئي اها ڇڏي ڏي باقي تعريف ڪرڻ ۾ جيڪو وڻئي سو حڪم منسوب ڪر.

سوال : مصنف صرف”سَلَامُٗ“ جو لفظ آندو آهي ”صلٰوة“ جو لفظ ڇو نه آندو؟

جواب : علامه ابنِ حجر مڪي ߋ ۽ شيخ جزري ߋ لکيو آهي ته سلام سان گڏ صلواة جو ذڪر ضروري ناهي ۽ نه ان جو حڪم آهي. مصنف هتي قرآن ڪريم جي مٿي مذڪوره آيت جي اقتداء ڪئي آهي. (المواهب اللدنيھ شرح الشمائل المحمديه ص 11، 12)

علامه علي قاريߋلکيو آهي ته ”سلام“ جيڪڏهن الله ﷻ جي طرفان آهي ته ان مان مراد آهي  ”مهربان رب ﷻ جي طرفان وڏو سلام“ ۽ جيڪڏهن اسان جي طرفان  آهي ته گهڻو سلام يا اسان جي طرفان سهڻي ثناء آهي. (جمع الوسائل ج1 ص 4)

”عِبَادِهٖ“ هتي ”عباد“ مان مراد الله ﷻ جا برگزيده ٻانها آهن ۽ اڪثر علماء وٽ ان مان مراد انبياء عليهم السلام آهن. جيڪي عبادت ۽ عبوديت جي شرف سان مخصوص ۽ رب جي احڪام مطابق عبديت جي وظائف تي قائم ۽ اعلى مراتب تي واصل آهن پر پنهنجي طرفان نه بلڪه الله ﷻ جي طرفان عطا ڪيل صفات اصطفائيه سان ”اصطفى“ (برگزيدا بنايائين) يعني اهي ٻانها جن کي الله ﷻ مصطفى، مجتبى، مرتضى بڻايو ۽ انهن جي قلبن کي غير جي محبت ۽ ڪدورت کان صاف رکيو. ان ۾ حضور ڪريم ﷺ جن ۽ سندن آل پاڪ ۽ اصحاب سڳورا عليهم الرضوان شامل ۽ داخل آهن ۽ ملائڪن مان نبين ڏانهن موڪليل قاصد ۽ باقي انبياء عليهم الصلٰوة السلام پاڻ ۽ سندن تابعدار علماء، اولياء، اصفياء به ان ۾ داخل آهن.                      (جمع الوسائل ج 1 ص 4)

سوال : مناسب هو ته محدث امام ترمذي ߋ جي هن ڪتاب ۾ ”اَشۡهَدُ“ ڪلمو به آندو وڃي ها جيئن هڪ روايت ۾ آهي ته ”کُلُّ خُطۡبَةٍ لَيۡسَ فِيۡهَا تَشَهُّدُٗ فَهِيَ کَالۡيَدِ الۡجَذۡۡ مَاءِ“ (جنهن خطبي ۾ شهادت وارو ڪلمو ناهي  اهو جذام جي بيماريءَ ۾ ڦاٿل هٿ وانگر آهي)

جواب : ان جا ٻه جواب آهن :  هڪ ته ان روايت ۾ شهادت جي ڪلمي جو لکڻ ذڪر ڪيل ناهي ممڪن آهي محدث ترمذي زبان سان چيو هجي لکيو نه هجي. ٻيو هي ته اها روايت نڪاح واري خطبي جي لاءِ آهي ڪتابن ۽ رسالن جي منڍ ۾ لکڻ جي لاءِ ناهي.                                (المواهب ص 12)

سوال : هتي ڪهڙي نعمت تي حمد ڪيو ويو آهي؟

جواب : الله ﷻ جي انعامات مان علم به هڪ وڏي نعمت آهي تصنيف ۽ تاليف به علم جي نعمت سان متعلق آهي ان جي ڪري محدث ترمذي ߋ هتي الله ﷻ جو حمد ان نعمت تي ڪيو آهي.

سوال : برگزيدن ٻانهن تي سلام ڇو ذڪر ڪيو ويو آهي؟

جواب : الله ﷻ جن ٻانهن جي ذريعي دين پهچايو اهي انبياء عليهم السلام آهن، انهن کان پوءِ علماء سندن تابعداري ڪري دين سيکاريندا آهن انهن لاءِ به سلام جي ذريعي سلامتيءَ واري دعا ڪئي وئي آهي. حضرت علامه علي قاري ߋ لکيو آهي ته :”جڏهن صالحن جي ذڪر وقت رحمت نازل ٿيندي آهي ۽ برڪت گهڻي هوندي آهي ۽ هي ڪتاب پنهنجي ڪمال سان حضور ڪريم ﷺ جي جمال ۽ ڪمال جي صفتن سان مخصوص آهي ته ان ۾ الله ﷻ جي مخصوص ٻانهن تي سلام ان لاءِ ذڪر ڪيو ويو آهي جو ان جون برڪتون اسان سڀني کي قيامت تائين شامل رهن. (آمين) ۽ هن ۾ مصطفوي شمائل (علٰي صاحبها الصلٰوة والسلام) سان موصوف ٿيندڙن ڏانهن لطيف اشارو آهي.               (جمع الوسائل ج 1 ص 5، 6)

مطلب ته مصطفى ڪريم ﷺ جي صفات ۽ شمائل کي پاڻ ۾ پيدا ڪندڙن ٻانهن تي سلام آهي.